ویژگی‌های سبک زندگی اهل‌بیت(ع)
مقدمه
سبک زندگی اسلامی عناصری به هم پیوسته از هنجارها، نمادها، رفتارهای مبتنی بر معارف و تمایلات توحیدی است که در زندگی فردی و اجتماعی تبلور می‌یابد. زمانی جامعه می‌تواند ثمره‌های ایدئولوژی و جهان‌بینی خود را به نمایش بگذارد که سبک زندگی او متناسب با باورها و ارزش‌هایش شکل گرفته باشد. هر انسان منطقی و با هویت در زندگی فردی و اجتماعی خود، افزون بر ناگزیر بودن از داشتن سبک زندگی، ناگزیر از داشتن الگو در سبک زندگی است.
ویژگی‌های سبک زندگی اهل‌بیت(ع)
با توجه به اینکه منابع دینی اهل‌بیتَ(ع) را بهترین الگو می‌شمارند و پیروی از آنان را در سبک زندگی لازم می‌دانند. بنابراین، اهل‌بیت(ع) الگوهای الهی‌اند که در بینش و نوع نگرش به جهان و انسان، اهداف زندگی و استفاده از ابزار برای دستیابی به اهداف، ویژگی‌هایی دارند و همین ویژگی‌ها منشا اصلی تفاوت سبک زندگی آنان با رهبران غیرالهی شده است؛ از این رو پیروان آنان نیز با در نظر گرفتن آن ویژگی و الگوگیری از اهل‌بیت(ع)، به سبک زندگی خود عینیت می‌بخشند. در زیر به برخی از مهم‌ترین ویژگی‌ها اشاره می‌گردد.
الف. اقامه شعائر الهی
قرآن کریم از مومنان می‌خواهد شعائر الهی(نشانه‌ها، برنامه‌ها و آیین‌های الهی) را نقض نکنند و حریم آنها را حلال نشمارند،«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُحِلُّوا شَعَائِرَ اللَّهِ»[1]. نیز بزرگداشت شعائر الهی را از نشانه‌های تقوی دل‌ها دانسته است: «وَ مَنْ يُعَظِّمْ شَعائِرَ اللَّهِ فَإِنَّها مِنْ تَقْوَى الْقُلُوبِ»[2]. بر این اساس، اهل‌بیت(ع) هرگز در زمان برخورداری از قدرت و پس از پیروزی، به طاغوت جدید تبدیل نشدند و مانند خودکامکان و جباران به عیش و نوش و لهو و لعب نپرداختند، بلکه پیروزی و موفقیت‌ها را نردبانی برای ساختن خویش و جامعه سالم بر مبنای اقامه شعائر الهی قرار دادند.
ب. التزام عملی به ارزش‌های دینی
اهل‌بیت(ع) در بسیاری از روایات مردم را به عمل به ارزش‌های دینی و اخلاقی و رعایت آنها فراخوانده‌اند و تذکر داده‌اند که بهترین روش دعوت مردم به دین و ارزش‌های آن، زبان عمل است. اهل‌بیت(ع) تنها دعوت کننده به عمل به ارزش‌های دینی و اخلاقی نیستند، بلکه خود در التزام به آن ارزش‌ها، پیشرو و الگو هستند و آن چه را که در دین اسلام از باورها، اعمال نیک و اخلاق پسندیده توصیه می‌نماید، در رسول خدا(ص) و اهل‌بیت(ع) تجسم یافته است و فردی یافت نمی‌شود که در التزام عملی به ارزش‌های دینی بر آنان پیشی گرفته باشد.
ج. رفق و مدارا
خداوند در بسیاری از آیات و روایات مدارا و رفق را ستوده و به آن دعوت کرده است. رفق و مدارا در سبک زندگی اهل‌بیت(ع) به رفتار با مسلمانان اختصاص ندارد، بلکه آنان با اهل کتا ب و مشرکان نیز مدارا می‌کرده‌اند، چنان که پیامبر(ص) در آغاز هجرت، افزون بر انعقاد قرارداد میان مهاجرین و انصار، پیمانی با بنی‌نظیر، بنی‌قریظه و بنی‌قینقاع امضا کرد. این پیمان بیانگر آن است که رفق و مدارا سیاست اصلی آن حضرت بوده است. می‌توان گفت حتی مشرکان نیز از رفق و مدارای پیامبر(ص) بهره برده‌اند. رفق و مدارا نه تنها، محیطی امن و سازگار در جامعه پدید می‌آورد، بلکه چه بسا سبب تغییر رفتار کسانی می‌شود که رفتاری خشونت‌آمیز دارند. یادآوری این نکته الزامی است که سبک برخورد اهل‌بیت(ع) به عنوان الگوی زندگی بر اساس باورها و ملاکات شرعی است و این گونه نیست که ایشان به میل و هوای شخصی عمل کند؛ از این رو هیچ گاه رفق و مدارا به معنای ترک امر به معروف و نهی از منکر نیست.
د. وفای به عهد و پیمان
امنیت، آرامش و تأمین حقوق و مزایای زندگی فردی و اجتماعی انسان نیز در پرتو وفای به عهد و پیمان‌ها و یکی از فلسفه‌های مهم شکل‌گیری جوامع بشری و اجرای عدالت اجتماعی است[3]؛ از این رو قرآن کریم در بسیاری از آیات بر آن تأکید می‌کند و می‌فرماید: به عهد خویش وفا کنید که بازخواست خواهید شد« وَأَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسْئُولًا»[4]. بر این اساس، امام رضا(ع) وفای به عهد را سبک زندگی پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع) می‌داند. بنابراین وفاداری به پیمان‌ها و تعاملات اجتماعی ویژگی بارز سبک زندگی اهل‌بیت(ع) است.
ح) تحکیم خانواده
یکی از اهداف قرآن کریم تحکیم خانواده بر اساس اصل عشق و محبت متقابل زن و شوهر است؛ چنان که می‌فرماید:« از نشانه‌های خداوند این است که از جنس خودتان همسرانی برای شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید و میانتان دوستی و مهربانی قرار داد[5]. بر این اساس، اهل‌بیت(ع) افزون بر ترغیب و تأکید به تشکیل خانواده و اولویت دادن به ارزش‌های دینی در انتخاب همسر، رفتار محبت‌آمیز با اعضای خانواده و کوشش در جهت تلطیف فضای خانواده را سبب افزایش ایمان دانسته‌اند و پیروان خود را به رعایت مطالبات مشروع و رعایت رفاه خانواده دعوت کرده‌اند و به پرهیز از رفتار خشونت‌آمیز با خانواده، سفارش کرده‌اند.
خ) همانندی با طبقات ضعیف
اهل‌بیت(ع) همانندی با طبقات ضعیف و پایین جامعه را پیشه خود می‌سازند و زندگی خود را با آنان تطبیق می‌دهند؛ چنان که حضرت علی(ع) می‌فرماید:« به راستی خداوند بر امامان عادل لازم کرده است خود را با مردم مستمند و ناتوان اندازه گیرند تا فقر بر بی‌نوا چیره نگردد»[6]. بر این اساس، اهل‌بیت(ع) سبک زندگی ساده و بی تجمل را برگزیده‌اند تا افزون بر تعارض نیافتن آن با اهداف و مأموریت‌های الهی، تحمل دشواری‌ها و فقر بر طبقات متوسط و فقیر جامعه آسان باشد و طبقات فرودست جامعه با اقتدا به رهبران جامعه در برابر هیجانات فقر و سختی‌ها مقاومت کنند.
و) پرهیز از اشرافی‌گری
یکی از ویژگی‌های اهل‌بیت(ع) پرهیز از اشرافی‌گری و تقید به ساده‌زیستی است؛ به عنوان نمونه امام علی(ع) در ارتباطات اجتماعی خود به شدت از تشریفات اجتناب می‌کرد و مردم را از رفتار تشریفاتی با رهبران نهی می‌فرمود. بنابراین، بدیهی است سبک زندگی افرادی که به رهبران الهی تأسی و از آنان پیروی می‌کنند نیز بر اساس عدالت و همراه با زهد، سادگی و نفی تکلف است. در مقابل، قرآن کریم در بسیاری از آیات سبک زندگی رهبران غیرالهی را اشرافی گزارش کرده است.
ه) پرهیز از به کارگیری ابزار نامشروع
دین برای رسیدن به هدف، تمسک به هر وسیله‌ای را مجاز نمی‌داند و به اصطلاح از منظر دین هدف وسیله را توجیه نمی‌کند. زیرا فلسفه بعثت پیامبر(ص) تزکیه و پاک شدن حالات، اخلاق و افعال بشر و هدف شریعت آن حضرت طهارت و اتمام نعمت بر انسان‌ها است. بدیهی است ابزار و وسایل نامشروع نه تنها هدف مقدس تزکیه و طهارت انسان را محقق نمی‌کند، بلکه او را بیشتر به وادی بد اخلاقی‌ها و ناپاکی‌ها می‌کشاند. رهبران غیرالهی افزون بر آنکه صیانت اندیشه ندارند و چه بسا مردم را به اهداف مادی و غیرالهی فرا می‌خوانند، از هر وسیله‌ای نیز برای رسیدن به اهداف خود استفاده می‌کنند؛ حال آنکه پیامبران و راهبران الهی، افزون بر داشتن مصونیت اندیشه، از به کارگیری ابزار نامشروع برای رسیدن به هدف به شدت اجتناب می‌کنند.
پانویس
[1] سوره مائده:2.
[2] سوره جج:32.
[3] محمدحسین طباطبایی؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ ج.5، ص 159-160.
[4] سوره اسرا: 34.
[5] سوره روم: 21.
[6] محمدبن یعقوب کلینی؛ الکافی؛ ج1، ص 411.
منابع و ماخذ
یوسفی مقدم، محمدصادق. سبک زندگی اهل‌بیت(ع): ویژگی‌ها، حجیت، قلمرو، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1398.
