جمود فکری

سيطره بنى اميّه بر حكومت موجب جمود فكرى و ركود علمى امت اسلام گرديده بود و رفع اين حالت محتاج حركتى فكرى اجتهادى بود كه افق ذهن هاى مسلمانان را گشوده و با دميدن روحى اجتهادى به آنان  قدرت به دوش كشيدن مشعل كتاب و سنت را اعطا نمايد.

حلقه های درسی امام سجاد(ع)

اين همان كارى بود كه امام سجاد(ع) به انجام آن همت گمارد، آن حضرت با شروع حلقه درس خود در مسجد پيامبر و جلسات هفتگى خطابه در روزهاى جمعه در مدينه سنگ بناى تأسيس دانشگاه و ايجاد حركتى فكرى را نهاد.

امام سجاد(ع) در همه رشته هاى معرفت دينى از تفسير، حديث، فقه، عقايد و اخلاق سخن مى گفت و از چشمه سار دانش پدران پاكش بر شاگردان خود افاضه كرده و نخبگان آن را براى تَفَقُّه و استنباط احكام شرعى تمرين مى داد.

عده زيادى از فقهاى مسلمان از اين حلقه درس فارغ التحصيل شده اند و اين درس سر آغاز به وجود آمدن مكاتب فقهى و شخصيت هاى علمى بعدى گرديد.

تشویق امام سجاد(ع) به علم آموزی

از ميان احاديثى كه درباره دانش و دانش آموزى از امام سجاد(ع) به ما رسيده است چنين برمى آيد كه آن حضرت برنامه ريزى كارآمدى براى اين حركت علمى انجام داده بودند. مضافاً به اينكه ايشان عليرغم تحمل دردها و اندوه هاى فراوانى كه فاجعه كربلا برايشان و براى دنياى اسلام به جاگذارده بود فكر و ذهن خود را براى تعليم دانش به شاگردان آماده ساخته بودند، اينجا است كه مى بينيم همگان را به تحصيل دانش ترغيب نموده و صاحبان استعدادهاى قوى را با زبان و عمل در اين باره مورد تأكيد بيشترى قرار مى داده و از ديگر سوى مورد احترام قرار مى دادند، آداب دانش آموزى را به دانش آموزان آموخته و حقوق معلم و متعلم را به آنان گوشزد نموده و با بيان اجر و ثواب طلب علم آنان را به تحمل رنج و سختى در اين راه ترغيب مى فرمود،چنين بود كه امام سجاد(ع) توانست تعداد زيادى از جويندگان معرفت را كه در جامعه آن روزگار به «قرّاء» يا قاريان قرآن معروف بودند گرد خود جمع كند.

لازم به توضيح است كه از اين جهت به اين اشخاص قارى قرآن گفته مى شد كه تنها محورِ تمام بحث هاى علمى آنان قرآن و حفظ و تعليم و تفسير آن بوده و در اثر سياست خطرناكى كه حاكمان، پس از پيامبر اكرم به وجود آورده بودند اثرى از علم حديث، سيره، فقه و نگارش كتاب در اين زمينه ها نبوده و جريان عادى جامعه به نفع مكتب فكرى امام سجاد(ع) نبود.

از رواياتى كه در فضيلت دانش و ميزان ثواب و اهميت آن از امام زين العابدين(ع) نقل شده اين روايت شريف است:

روایت امام سجاد(ع) در باب فضیلت علم و دانش

اگر مردم به اجر و ثوابى كه در طلب علم و دانش به آن مى رسد آگاه بودند، حاضر مى شدند در راه به دست آوردن آن دل امواج دريا را شكافته و حتى در اين راه خون خود را اهدا نمايند، خداوند متعال به دانيال نبى وحى كرد كه بنده جاهلى را كه حق دانشمندان را سبك بشمارد و از آنان پيروى نكند بسيار ناپسند مى دارم و در عوض محبوبترينِ بندگانم نزد من پرهيزگارى است كه در پى جمع آورى ثواب بوده و همواره همراه دانشمندان و پيرو بردباران بوده و از حكيمان كسب دانش كند[1].

چون طالب علم از خانه خود بيرون مى آيد پاى خود را بر هيچ خشكى و ترى از زمين نمى نهد مگر اين كه زمين هاى هفتگانه او را تسبيح مى گويند[2].

امام سجاد(ع) قدر و منزلت دانش پژوهان را گرامى داشته و اين گونه به آنان خوش آمد مى گفت: خوش آمديد اى كسانى كه به سفارش پيامبر عمل نموده ايد».

هنگامى كه نگاه ايشان به جوانانى مى افتاد كه در طلب دانش بودند، آنان را به نزديك خود مى خواند و به آن ها مى فرمود: مرحبا به شما كه ذخيره هاى دانش هستيد و به زودى شما كه كهتران قوم خود هستيد مهتران قومى ديگر خواهيد گرديد[3].

همه اين آموزه ها نشان از برنامه ريزى روشن امام(ع) براى ايجاد يك حركت فرهنگى گسترده و خلق جريانى فرهنگى كه بتواند در برابر جريانات انحرافى و برنامه هاى فاسد دستگاه اموى كه به فرزندان مسلمان امت مجال بيدارى و هشيارى نمى داد ايستادگى نمايد.

منابع و مآخذ:

[1]. اصول كافى 1 / 35 .

[2]. حياة الامام زين العابدين لقرشی:  23 .

[3]. الدرّ النظيم/ 173 .