اوضاع سياسى

ويژگى عصر دوم عبّاسى كه با حكومت متوكّل در سال 232 هـ ق آغاز گرديد نفوذ وسيع تركان در دولت بود. آنان حتّى بر خلفا چيره شده و زمام اداره دولت را از آنان سلب نموده بودند، تركان حتّى از زمان معتصم عبّاسى كه قبل از متوكّل، خليفه بوده، با اهالى پايتخت كه بغداد بود بسيار بد رفتار مى كرده اند و اين اوضاع باعث شد كه معتصم مركز حكومت را از بغداد به سامرا منتقل كند. چرا كه آنان با خشونت بسيار با اهل بغداد رفتار كرده و اهل بغداد از آنان به خليفه شكايت برده بودند.

ضعیف شدن دولت عباسی

اين عصر همچنين به ضعف قدرت مركزى دولت و از دست دادن تقريبى هيبت و ابهتى كه اين دولت، از عصر اوّل عبّاسى به ميراث برده بود شناخته شده است، اين مطلب دلايلى چند دارد. از آن جمله است: مشغول شدن حاكمان به لذت جويى و شهوات و علاوه بر آن استيلاى «موالى» (افرادى از طوايف غير عرب كه در اثر جنگ ها به كشور اسلام آمده و جزو اقشار جامعه اسلامى شده بودند) - خصوصاً تركان - بر مناصب كليدى سياست جامعه كه پيامد لذت جويى حاكمان است.

سيطره تركان و فرماندهان آن ها بر امور حكومت به حدّى رسيد كه در تاريخ اسلام مثل و مانندى براى آن نيست. چرا كه آنان خلفا را به حسب اراده خود عزل و نصب مى نمودند، نتيجه اين تعدّد اراده سياسى و ضعف خلفا در برابر تركان، پديده بسيار خطرناك كوتاهى دوران حكومت خلفا، سرعت تعويض آنان و عدم استقرار مركز خلافت بود كه نقش مركزيت دولت اسلامى را ايفا مى نمود.

اين ضعف مركزيت به نوبه خود نتايج منفى ديگرى در پى داشت، مثل اعلام استقلال اميران در اطراف و اكناف دولت اسلامى و رفتن آنان به سوى تأسيس دولت هاى شبه مستقل در شرق و غرب دولت اسلامى. اين پديده به شكل ديگرى حتى داخل مركز كشور اسلام نيز شده بود كه از علايم آن بروز شورش هايى از ناحيه خوارج بود كه از سال 252 هـ ق تا سال 262 هـ ق دائماً استمرار داشته است.

از همين قبيل است ظهور صاحب الزّنج در سال 255 هـ ق، به علاوه حركت هاى انقلابيان علوى كه قيام هاى خود را براى دعوت به رضايت آل محمد(ص) انجام مى دادند. خصوصاً بعد از اين كه دانستيم متوكّل تا چه اندازه علويان را دشمن داشته و همچنين قتل امام هادى(ع) و مراقبت شديد از امام حسن عسكرى(ع)[1].

منابع و مآخذ:

[1]. ر.ك الكامل فى التّاريخ و مروج الذّهب، حوادث بين سال هاى 232 تا 256 هـ ق.