كرم و سخاوت امام باقر(ع)

كرم و بخشندگى از آشكارترين فضايل و مكارمى بود كه همه ائمّه از اهل بيت پيامبر اكرم(ص) بدان ممتاز بودند. آنان همواره دستانى گشاده داشته و سخاوت شان به فقرا و نيازمندان بسيار بى مانند بود. درباره فضل و كرامت و جود اهل بيت(ع) شاعر چنين گفته است:

     لو كان يوجد عرف مجدقبلهم *** لوجدتـه منـهم على أميال

     إن جئتهم أبصرت بين بيوتهم *** كرماً يقيك مواقف التسآل

     نـور النـبوة والمـكارم فيـهم *** متوقـد في الشيب والاطفال

«اگر پيش از ايشان (اهل بيت پيامبر) رويه و سنّتِ بزرگوارى و عزّتى يافت شود، هر آينه كه با رتبه بزرگوارى آنان فرسنگ ها فاصله خواهد داشت. اگر به سوى آنان بروى در ميان خانه هايشان بخشندگى و كرمى، خواهى ديد كه با وجود آن هرگز محتاج درخواست و خواهش نخواهى بود، چون پيش از خواهش حاجتت را برآورده مى كنند؛ چرا كه پرتوهاى نور نبوّت و مكارم اخلاق در خُرد و كلانشان زبانه مى كشد».[1]

امام محمّد باقر(ع) فطرتاً دوستدار خير، نيكوكارى، عطا و دهش به مردم و شاد كردن دل آنان بود.

الف ـ بزرگداشت نيازمندان

از اخلاق والاى آن حضرت اين بوده است كه آن حضرت فقرا و نيازمندان را بسيار احترام مى نموده، شأن آن ها را بالا مى برده تا ذلّت احتياج بر آن ها غلبه نكند و اثرى از آن در آن ها ديده نگردد، تاريخ نويسان اين گونه نگاشته اند كه به خانواده و اهل بيت خود سفارش كرده بود، اگر سائل و نيازمندى به نزد آن ها آمد، هنگامى كه به او چيزى مى دهند نگويند: اى سائل اين را بگير، بلكه به او بگويند: اى بنده خدا بگير كه مباركت باشد[2] آن حضرت همچنين فرموده اند: آن ها را با بهترين نامهايشان صدا بزنيد.[3]

ب ـ آزاد كردن بندگان

امام باقر(ع) بسيار به آزاد كردن بندگان و رهايى دادنشان از زنجير بندگى علاقه وافرى داشت؛ آن حضرت يك خانواده برده را كه تعدادشان به يازده نفر مى رسيد يكجا آزاد فرمود[4] همچنين آورده اند كه آن حضرت شصت بنده داشت كه در هنگام وفات يك سوّم از آن ها را آزاد فرمود.[5]

ج ـ نيكى به اصحاب و ياران

امام باقر(ع) هيچ چيز را در دنيا بيشتر از نيكوكارى نسبت به برادران ايمانى دوست نمى داشت. آن حضرت هيچگاه از نيكوكارى به دوستان و اصحاب خود خسته نمى شد و همواره درصدد نيكى به كسانى بود كه به سمت آن حضرت آمده و به كرم آن حضرت اميدوار بودند. امام باقر(ع) به فرزند خود امام صادق(ع) اين گونه وصيّت كرد كه پس از وفات او به اصحاب و يارانش مستمرّى بدهد تا آنان براى انتشار دانش و پخش آن در ميان مردم فراغت بال داشته و غم روزى نداشته باشند.[6]

د ـ صدقه دادن آن حضرت به فقراى مدينه

امام باقر(ع) به گدايان و فقيران يثرب بسيار نيكويى مى كرد. هنگامى كه صدقات آن حضرت را بر نيازمندان مدينه شماره كردند به هشت هزار دينار بالغ گرديد.[7] امام باقر(ع) هر روز جمعه يك دينار صدقه مى داد و مى فرمود: صدقه دادن در روز جمعه چند برابر صدقه دادن در روزهاى ديگر ثواب دارد.[8]

تاريخ نويسان ذكر كرده اند كه امام باقر(ع) در ميان اهل بيت از كم درآمدترين و پرهزينه ترين آنان بوده است.[9] در عين حال آن حضرت آنچه كه در دست داشته براى خوشى و راحتى فقرا و محرومان به آن ها مى بخشيده است. راويان موارد بسيارى از اين جود و بخشش بى نظير ذكر كرده اند كه در اينجا نمونه هايى از آن را مى بينيم:

1. سليمان بن قرم روايت كند كه: امام باقر(ع) گاه پانصد درهم، ششصد درهم تا هزار درهم به ما بخشش مى نمود و هيچگاه از نيكوكارى نسبت به برادران و همچنين كسانى كه به اميد كرم و بزرگوارى به نزد آن حضرت مى آمدند خسته و دلگير نمى گرديد.[10]

2. حسن بن كثير گويد: به نزد امام محمّد باقر(ع) رفته و شكايت نيازمندى خود و عدم رسيدگى و كمك ياران و اصحاب را به آن حضرت گفتم، امام باقر(ع) از شنيدن اين سخن متأثّر شده و فرمودند: بدترين برادران كسى است كه در حال بى نيازى و دارايى دائم به تو سر بزند و با تو رابطه داشته باشد. امّا چون فقير و نيازمند گرديدى با تو قطع رابطه كند.سپس به غلام خود امر كردند كيسه اى كه در آن هفتصد درهم بود بياورد و آن را به آن مرد داده فرمودند: اين پول ها را به مصرف خود و خانواده ات برسان و چون تمام شد به من خبر بده.[11]

3. امام باقر(ع) همواره به كسانى كه به مجلس درس ايشان رفت و آمد مى نمودند بذل و بخشش داشته و به آنان از صد تا هزار درهم پول مى دادند. آن حضرت مجالست و همنشينى با آنان را دوست مى داشتند. از جمله آنان مى توان به عمرو بن دينار و عبداللّه بن عبيد اشاره كرد. امام باقر(ع)پول و لباس را به خانه آنان مى فرستاد و مى فرمود: ما از اوّلِ سال اين ها را براى شما آماده كرده بوديم.[12]

4. سلمى كنيز امام محمّد باقر(ع) روايت مى كند كه: وقتى برادران دينى به نزد امام باقر(ع) مى آمدند، آن حضرت پيش از آنكه به آن ها از غذاهاى گوارا بخوراند، لباس هاى خوب به آن ها بپوشاند و به آن ها درهم و دينار عطا كند نمى گذاشت تا از نزدش خارج شوند، سلمى امام باقر(ع) را از اين كار نهى كرد. امام باقر(ع) به او فرمودند: اى سلمى، در دنيا بعد از شناخت خداوند و معرفت دينى جز برادران دينى به چه چيزى مى توان اميد داشت؟[13] و آن حضرت همواره مى فرمودند: دنيا را فقط نيكويى به برادران، كسب معارف و شناخت خداوند زيبا كرده است.[14]

-------------------------------

منابع:

[1]. الفصول المهمّه 227.

[2]. عيون الاخبار 3 / 208.

[3]. البيان و التبيين/ 158.

[4]. به نقل از شرح شافيه ابى فراس 2/176.

[5]. همان منبع.

[6]. حياة الامام محمّد الباقر(عليه السلام) 1 / 124.

[7]. شرح شافيه ابوفراس 2 / 176.

[8]. فى رحاب ائمّة اهل البيت(عليهم السلام) 4 / 12.

[9]. فى رحاب ائمّة اهل البيت(عليهم السلام) 4 / 12.

[10]. الارشاد/ 299.

[11]. صفة الصّفوه 2 / 63.

[12]. عيون الاخبار و فنون الآثار 3/ 217، ارشاد/ 229.

[13]. صفة الصّفوه 2 / 63.

[14]. همان.